Chuyên gia giáo dục: Các bạn trẻ cần định hướng nghề nghiệp sớm cũng như cần có cơ hội để tích lũy kinh nghiệm trực tiếp
PGS.TS Chu Cẩm Thơ, Trưởng Ban Nghiên cứu – Đánh giá giáo dục, Viện Khoa học Giáo dục Việt Nam cho rằng khi lựa chọn nghề nghiệp, nhiều bạn trẻ quá tập trung vào mức tiền lương đãi ngộ và môi trường làm việc mà thiếu đi kinh nghiệm thực tế cần thiết để tự suy ngẫm về bản thân.
Trong một thế giới của xu hướng toàn cầu hóa, xã hội hiện nay đang trải qua những thay đổi trong cơ cấu ngành nghề. Học sinh trung học phổ thông sẽ là đối tượng chịu tác động ảnh hưởng nhiều nhất đến từ sự thay đổi này. Vậy, ý kiến của Phó Giáo sư về sự cần thiết của vấn đề định hướng nghề nghiệp sớm là gì?
Trên thực tế, khoa học giáo dục đã chỉ ra rằng một trong những nhiệm vụ quan trọng của quá trình giáo dục phổ thông là định hướng sự nghiệp tương lai cho lực lượng lao động. Kinh nghiệm được truyền lại từ các thế hệ đi trước cũng nhắc nhở chúng ta về tầm quan trọng của việc đào tạo nghề và giảng dạy thông qua lao động.
Trong bối cảnh hiện nay, tất cả mọi người, đặc biệt là những người trẻ tuổi, đều bị ảnh hưởng bởi các vấn đề mang tính toàn cầu, chẳng hạn như công nghệ kỹ thuật số và môi trường. Các khuyến nghị từ Diễn đàn Kinh tế Thế giới, các công đoàn lao động và hiệp hội ngành nghề đều cho thấy hiện đang có một sự chuyển dịch to lớn trong cơ cấu nghề nghiệp.
Những ngành nghề liên quan đến khoa học, công nghệ và kỹ thuật đang phải đối mặt với tình trạng thiếu hụt nghiêm trọng lực lượng lao động. Trong lĩnh vực dịch vụ, lao động thủ công sẽ có xu hướng giảm dần do sự lấn sân ngày càng sâu hơn của robot và các quy trình tự động.
Đáng chú ý, sự thay đổi trong cấu trúc nghề nghiệp đang trên đà tăng tốc. Điều này dẫn đến sự biến mất của các ngành nghề hiện có và sự xuất hiện của những ngành nghề mới, trong khi nhận thức của chúng ta không thể bắt kịp. Nghĩa là trên một số khía cạnh nào đó, giáo dục nghề nghiệp sẽ bị lỗi thời. Và tất nhiên, người học sẽ phải chịu đựng thiệt thòi vì vấn đề này.
Chúng ta vẫn thường đề cập đến sự cần thiết của việc định hướng nghề nghiệp và thừa nhận cần phải định hướng từ sớm. Tuy nhiên, nếu chúng ta chỉ đơn thuần tiến hành định hướng một cách rời rạc, vô tổ chức thì đó sẽ là một sai lầm.
Điều quan trọng ở đây là phải tích hợp định hướng nghề nghiệp vào các chương trình giáo dục của học sinh nhỏ tuổi, với trọng tâm là cung cấp cho các em trải nghiệm trực tiếp.
Đối với lứa tuổi học sinh sau dậy thì (đang học năm cuối trung học cơ sở), chúng ta sẽ tổ chức các hoạt động hướng nghiệp chuyên sâu hơn. Những dự án này cần được thực hành trong một số mô hình trường nghề – doanh nghiệp để học sinh có thể có được những ý tưởng rõ ràng hơn về giá trị của ngành nghề, cũng như sự phù hợp của bản thân với công việc.
Hầu hết các quốc gia hiện nay đang có sự chuyển dịch xu hướng giáo dục nghề nghiệp bằng cách tăng cường cung cấp trải nghiệm trực tiếp và tích hợp trong giáo dục. Điển hình như Malaysia và Singapore đang gặt hái những thành công lớn với chương trình giáo dục STEM. Trong khi đó, Indonesia đã vươn mình trở thành một cường quốc về giáo dục toán học thực tế (RME).
Một khi các vấn đề mang tính thực tế trong thực tiễn nghề nghiệp được tích hợp tốt vào giáo dục, kết quả mang lại sẽ rất vững bền. Ngoài ra, hiện nay có nhiều quốc gia cũng đang tập trung vào việc chuyên môn hóa.
Chuyên môn hóa ở đây không phải nhằm mục đích hạn chế số lượng người vào đại học mà là để chuẩn bị tốt nhất cho công dân sao cho đạt được sự hài hòa giữa nhu cầu, sự phát triển của thị trường lao động và khả năng của con người. Tuy nhiên chúng ta vẫn sẽ còn gặp phải nhiều khó khăn trong vấn đề chuyên môn hóa khi tâm lý “chọn nghề dựa vào trình độ năng lực” vẫn còn phổ biến.
Hầu hết các trường học đều mong muốn đào tạo ra những thế hệ học sinh tự tin hội nhập, có thể trở thành những người thợ lành nghề trong tương lai. Vậy các bạn trẻ sẽ không cảm thấy mình lạc lõng giữa “ngã ba đường” và sẽ biết đi về đâu chứ, thưa Phó Giáo sư?
Trong những năm gần đây, các trường trung học phổ thông đã có xu hướng chú trọng tổ chức các hoạt động trải nghiệm thực tế phục vụ hướng nghiệp cho học sinh.
Chương trình giáo dục Trung học phổ thông mới (chương trình giáo dục phổ thông 2018) cũng yêu cầu một khối lượng lớn thời gian để dành cho các hoạt động trải nghiệm.
Đặc biệt, giáo dục bậc trung học (trung học cơ sở và trung học phổ thông) hiện nay đã tập trung vào vấn đề trải nghiệm nghề nghiệp. Thế nhưng trên thực tế, khi số lượng các trường theo xu hướng này tăng lên, những “lỗ hổng” trong hệ sinh thái lập tức nổi rõ.
Cụ thể, môi trường phù hợp để học sinh có thể có được những trải nghiệm nghề nghiệp đầu tiên vẫn còn thiếu. Các trường dạy nghề (kể cả những trường đại học) vẫn chưa sẵn sàng mang đến những chuyến tham quan trải nghiệm nghề nghiệp cho học sinh phổ thông, bởi trên thực tế các trường này vẫn chưa tổ chức được các hoạt động định hướng nghề nghiệp chuyên sâu.
Đặc biệt, các doanh nghiệp vẫn chưa phát huy hết vai trò là mắt xích quan trọng trong hoạt động định hướng nghề nghiệp. Một số doanh nghiệp có nhận sinh viên thực tập, thế nhưng bản thân chất lượng của nơi thực tập này đã là một vấn đề “chưa giải quyết được”, chứ đừng nói đến việc họ chung tay tổ chức các hoạt động hướng nghiệp cho học sinh phổ thông.
Hơn nữa, một khi các doanh nghiệp không tham gia định hướng nghề nghiệp, họ sẽ đối mặt với những khó khăn trong quá trình tuyển dụng lao động sau này.
Ngày nay, với sự cạnh tranh khốc liệt trong tuyển dụng, việc “giáo dục nguồn nhân lực tương lai” đã trở thành một thông lệ hữu ích cho các nhà tuyển dụng. Tham gia vào công cuộc định hướng nghề nghiệp cho thanh niên cũng đã trở thành xu hướng phục vụ mục tiêu kép trong truyền thông, giúp phát triển hệ sinh thái xã hội sáng tạo của bất kỳ trường đại học, trường dạy nghề và doanh nghiệp nào.
Theo khảo sát của Mạng lưới quản lý giáo dục không biên giới (EdulightenUp), việc tổ chức hướng nghiệp trải nghiệm của các nhà cung cấp dịch vụ hiện nay đang thiên về vui chơi và giải trí (trại giáo dục, hội thảo STEM…). Điều này làm hạn chế sự phát triển về nhận thức và niềm tin của các em học sinh tham gia.
Việc định hướng nghề nghiệp thành công khi học sinh được giáo dục trong một hệ sinh thái đồng tâm, đòi hỏi sự phối hợp giữa gia đình (được định hướng từ truyền thống, tín ngưỡng…), nhà trường (chương trình, nội dung, phương pháp giáo dục) và xã hội (chủ yếu là các trường dạy nghề và doanh nghiệp).
Cần phải có một nền giáo dục nghề nghiệp liên kết cả ba trụ cột ở trên. Các trường học sẽ đóng vai trò quan trọng nhất trong việc thúc đẩy kết nối và thực hiện.
Mạng lưới này cũng đã triển khai thành công dự án mô hình “Hướng nghiệp hiệu quả – Tam giác hướng nghiệp” với sự tham gia của các trường trung học phổ thông – Đại học/Trường nghề – Doanh nghiệp. Từ kết quả của dự án này cho thấy, các trường học cần đóng vai trò tích cực hơn trong việc kết nối “3 trụ cột” này.
Ngay cả đối với các trường đại học, việc tham gia vào đề án sẽ giúp họ có những điều chỉnh phù hợp trong tuyển sinh và đào tạo, để quá trình đào tạo của họ bám sát với thực tế hơn.
Các nghiên cứu này cũng có giá trị chuyển giao, với học sinh là đối tượng được hưởng lợi chính. Học sinh sẽ có thể thực hành và tham gia vào nghiên cứu, đào tạo và thực hành trong môi trường nghề nghiệp. Từ đó, các em sẽ có được thông tin quan trọng cho quyết định chọn nghề nghiệp của mình.
Trong một thế giới thay đổi không ngừng, ngay cả những người trẻ cũng hoặc phải luôn sẵn sàng cho những đổi thay và đối mặt với những thách thức, hoặc phải đi “chuyến tàu vét” khi lựa chọn ngành nghề. Phó Giáo sư có lời khuyên gì gửi gắm đến các bạn trẻ không ạ?
Giáo dục là để chuẩn bị cho cuộc sống. Các trường học ngày nay cần phải gần gũi hơn với “trường đời”, để có thể mang lại những bài học có ý nghĩa thiết thực hơn. Tuy nhiên, vẫn còn một bộ phận không nhỏ học sinh và nhà trường chưa lĩnh hội được điều này.
Nếu người học chỉ tiếp cận việc học một cách thụ động thông qua ghi nhớ kiến thức mà không sẵn sàng tiếp thu kinh nghiệm trực tiếp thì chắc chắn họ không chỉ sẽ thiếu tự tin để quyết định nghề nghiệp tương lai mà còn không có động lực và thái độ tích cực để “vào đời” với tâm thế một người lao động, một người làm chủ số phận của bản thân cũng như của xã hội.
Những thay đổi của xã hội sẽ diễn ra nhanh chóng và không thể dự đoán trước. Nhưng những người có năng lực sẽ có thể thích nghi, miễn là họ có tư duy học hỏi và biết tích lũy kinh nghiệm trực tiếp.
Tiêu chí lựa chọn ngành nghề không chỉ xuất phát từ xu hướng xã hội mà còn xuất phát từ sự nhìn nhận của bản thân, về cả hoàn cảnh và năng lực. Nhiều người trẻ thiếu những yếu tố của vế sau, nên họ sẽ có khả năng trở nên quá chú trọng vào mức thu nhập và môi trường làm việc, trong khi lại thiếu kinh nghiệm thực tế cần thiết để hiểu sâu hơn về chính bản thân mình.
Nghề nào cũng đều đòi hỏi phải có thái độ nghiêm túc, đam mê, chịu khó, và trên hết là một sức khỏe tốt thì mới có thể theo đuổi hết mình. Chúng ta có được nghề nghiệp tương lai lựa chọn hay không, có chọn được con đường dẫn đến thành công hay không đều phụ thuộc vào sự chuẩn bị kỹ lưỡng của bản thân về sức khỏe, trí lực, thái độ và kiến thức cả về ngành nghề cũng như con đường sự nghiệp ngành nghề đó.
Các tìm kiếm liên quan đến chủ đề “định hướng nghề nghiệp”
|
Web định hướng nghề nghiệp
|
Bài test định hướng nghề nghiệp | Trắc nghiệm định hướng nghề nghiệp tương lai | Vì dụ về định hướng nghề nghiệp |
| Định hướng nghề nghiệp la gì | Cách định hướng nghề nghiệp cho học sinh | Bài thuyết trình về định hướng nghề nghiệp | Tư vấn định hướng nghề nghiệp |
Bài liên quan